Konferencja oświatowa – „DZIECKO ZDOLNE” - Warszawa; 2001

Barbara Zielińska – Jankowska /art. plastyk/
Ireneusz Jankowski /art. plastyk/
nauczyciele w XXXIV L.O. im. Cervantesa
autorski program kształcenia i wychowania plastycznego

Pracujemy z młodzieżą uzdolnioną plastycznie już wiele lat. Mamy wielu wychowanków, którzy są już absolwentami lub studentami wyższych uczelni plastycznych. Nasze doświadczenia w nauczaniu młodzieży szkół średnich pozwala więc na formułowanie pewnych wniosków na temat metod i efektów kształcenia w tej dziedzinie sztuki, w systemie szkolnym i pozaszkolnym.

Zajmujemy się uczniami w okresie przełomowego, wczesnego wieku młodzieńczego /15-19 lat/ , między dzieciństwem a dorosłością , który nazywany jest czasami „odrodzeniem” artystycznym po okresie zahamowań. Od nauczyciela prowadzącego zależy, czy ten rozwój plastyczny nastąpi. Nauczyciel powinien czuwać nad procesem rozwoju wychowanka, stając się jego przewodnikiem

Funkcjonuje jeszcze obiegowa opinia o uczniu zdolnym artystycznie, który nie musi posiadać dobrej wiedzy z innych dziedzin nauki. Nasze doświadczenia nie potwierdzają tej opinii. Zdarzają się jednostki, których wrażliwość plastyczna jest dominująca w stosunku do innych dziedzin wiedzy. Ale i oni z upływem lat uświadamiają sobie konieczność swojego rozwoju intelektualnego. Dlatego niezbędne jest spotkanie intuicji i wrażliwości z intelektem, bo tylko wtedy istnieje możliwość rozwoju artystycznego. Tzw. dobry uczeń, który wykazuje ambicje i chęci w podnoszeniu poziomu swojej wiedzy ogólnej, rozwija się dużo szybciej od pozostałych. Dochodzi także szybciej do większej świadomości potrzeby i chęci tworzenia.

Z naszych doświadczeń wynika jednak, że młodzież zdolna plastycznie ma jednocześnie zainteresowania wybitnie humanistyczne i osiąga z tych przedmiotów dobre oceny, w przeciwieństwie do przedmiotów ścisłych, które nastręczają jej wielu problemów. Z tego powodu konieczność zdawania matury z matematyki przez uczniów o specyficznych zainteresowaniach, cechach osobowościowych i psychicznych, wydaje się być nieporozumieniem.

Aby doprowadzić do rozwinięcia zdolności u kilkunastoletniego młodego człowieka konieczne są „na starcie” pewne umiejętności, jak chociażby zdolność obserwacji czyli postrzegania i odtwarzania rzeczywistości. Do naszej szkoły i na nasze zajęcia przychodzą uczniowie, którzy przeszli wstępny egzamin sprawdzający ich zdolności. Na wstępie „wyławiamy” więc młodzież, która ma zamiłowania i pewien zakres umiejętności. Jest to niezbędne minimum, aby postęp w rozwoju - dla samego dziecka - był zadowalający. Kształcenie plastyczne, tak jak każdej innej dziedziny sztuki czy nauki, wymaga od ucznia myślenia i chęci rozszerzania wiedzy. Jest to cały proces, na który składają się: praktyczne rozwijanie zdolności, wiedza o sztuce i zjawiskach artystycznych oraz poznawanie samego siebie. Konieczne jest jednoczesne rozwijanie tych wszystkich elementów. Tylko w ten sposób można wykształcić świadomego swoich możliwości i potrzeb młodego człowieka oraz osiągnąć ciekawe efekty jego pracy.

Do zdobycia umiejętności warsztatowych niezbędny jest program rozwijający zarówno kształcenie „patrzenia i widzenia”, jak i potrzebę wyrażania własnych emocji, uczuć i myśli. Ważne jest, aby, ucząc warsztatu, nie zahamować albo nie pominąć indywidualności, wyobraźni i osobowości młodego człowieka.

W ramach istniejącego systemu szkolnego trudno spełnić te wszystkie warunki. Można kształcić „oko i rękę” poprzez cykl i program ćwiczeń, ale brakuje godzin i możliwości do wprowadzenia dodatkowego przedmiotu, rozwijającego twórcze myślenie i osobowość ucznia. Ten specyficzny okres bardzo intensywnego rozwoju emocjonalnego, w którym młody człowiek zastanawia się nad sobą i swoim charakterem, jest zupełnie pomijany w procesie kształcenia szkolnego. A przecież istnieje już wiele propozycji zajęć i warsztatów, które pomogłyby odpowiedzieć uczniom na nurtujące ich pytania o własną tożsamość i byłyby pomocne w procesie kształcenia nie tylko artystycznego.

Zdolne dziecko wymaga specyficznego podejścia i stworzenia życzliwej atmosfery dla jego działań. W pracy z taką młodzieżą trzeba wykazać dużo intuicji i wyczucia. W stosunku do poszczególnych uczniów należy stosować różne metody - jednym potrzebne są pochwały, innym krytyka. Jednak w każdym przypadku potrzebne są wysokie wymagania. Młodzież, którą uczymy, jest krytyczna i wymagająca zarówno w stosunku do siebie jak i do innych. W miarę dorastania, razem ze świadomością konieczności wyboru dalszej drogi życiowej, zwiększa się ich potrzeba nauczenia się czegoś „konkretnego” i potrzebują coraz więcej korekt i dyskusji.

Stawianie wysokich wymagań, a także pewna doza rywalizacji czy konfrontacji, jest dla większości z nich bardzo motywującym elementem. Ocena ich pracy i krytyczna analiza dokonań, okazuje się konieczną, aby osiągnąć postęp w rozwoju artystycznym

Nauczyciel kształcący zdolne dziecko powinien więc pełnić kilka ról, aby „wydobyć” z ucznia wszystkie jego możliwości. Głównym zadaniem wydaje się czuwanie nad procesem jego rozwoju, uświadamianie indywidualności i zachęcanie, aby szukał swoich dróg.

Mamy nadzieję, że plastyka, sztuka i twórczość, w każdym znaczeniu tego słowa, może stać się dla większości z nich pewnym sposobem na życie.